Πολύ ισχυρή τάση για επιστροφή Ελλήνων επιστημόνων, οι οποίοι είχαν φύγει τα χρόνια της οικονομικής κρίσης, για να εργαστούν στο εξωτερικό καταγράφεται στους μεγάλους ερευνητικούς φορείς της χώρας, που διαπιστώνουν τεράστιο ενδιαφέρον για τις θέσεις που προκηρύσσονται. Στο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον της έρευνας το «brain gain» στο Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) τροφοδοτείται από την αριστεία και την εξωστρέφεια της παραγόμενης έρευνας: Πατέντες και τεχνολογίες που αναπτύχθηκαν στα εργαστήρια του Ιδρύματος βρίσκουν το δρόμο προς επιχειρηματικούς κολοσσούς όπως η Apple, ενώ επιτυχίες όπως η εισαγωγή στο Nasdaq με χρηματιστηριακή αποτίμηση άνω 700 εκατομμυρίων δολαρίων της ADVENT Technologies – εταιρείας τεχνοβλαστού που ιδρύθηκε από ερευνητές του ΙΤΕ, ωθούν Έλληνες που σήμερα διαπρέπουν στο Harvard και το MIT να ανταγωνίζονται για μία θέση ερευνητή στην Ελλάδα.
«Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια τεράστια τάση για επιστροφή. Πρόσφατα είχαμε κάποιες θέσεις ερευνητών που προκηρύχθηκαν σε διάφορα Ινστιτούτα του Ιδρύματος. Το ενδιαφέρον για αυτές τις θέσεις ξεπέρασε κάθε προσδοκία. Για κάθε θέση ερευνητή που προκηρύξαμε λάβαμε περισσότερες από 70-80 υποψηφιότητες, υψηλότατου επιπέδου, από ανθρώπους που διεξάγουν τώρα μεταδιδακτορική έρευνα σε φημισμένα πανεπιστήμια του εξωτερικού, όπως το Harvard, το MIT, και το Cambridge, και οι οποίοι ενδιαφέρονται να επιστρέψουν στην Ελλάδα», δηλώνει σε συνέντευξη στο Αθηναϊκό – Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο Πρόεδρος του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ), καθηγητής Ιατρικής του Πανεπιστημίου Κρήτης, Νεκτάριος Ταβερναράκης. «Οι Έλληνες που ζήσαμε στο εξωτερικό αγαπάμε την Ελλάδα, πάντα στο μυαλό μας υπάρχει η επιστροφή», παρατηρεί, σημειώνοντας πως «αυτό που έκανε τα προηγούμενα χρόνια τους ανθρώπους να διστάζουν ήταν η αβεβαιότητα του τι θα έβρισκαν επιστρέφοντας», όμως, «αν δοθούν οι κατάλληλες προϋποθέσεις και δημιουργηθεί ένα ευνοϊκό περιβάλλον ώστε αυτοί οι άνθρωποι να μπορούν να κάνουν τη δουλειά τους απρόσκοπτα, χωρίς να τους λείπει τίποτε σε σχέση με αυτό που θα μπορούσαν να κάνουν στο εξωτερικό, τότε δεν έχουν λόγο να μην επιστρέψουν».
Σχετικά με τη διευκόλυνση της ανάκτησης του επιστημονικού κεφαλαίου που διαθέτει η Ελλάδα, ο κ. Ταβερναράκης εκτιμά πως «έχουν γίνει πολύ σημαντικά βήματα τα τελευταία χρόνια, ώστε να απλοποιηθούν οι διαδικασίες, να μειωθεί η γραφειοκρατία», καθώς «η έρευνα είναι μία διαδικασία που είναι παγκοσμιοποιημένη –ίσως η πιο παγκοσμιοποιημένη ανθρώπινη δραστηριότητα, γιατί η αρένα είναι όλος κόσμος, δεν είναι η χώρα, δεν είναι το Ινστιτούτο, δεν είναι το Πανεπιστήμιο». «Ένας ερευνητής που φιλοδοξεί να δημοσιεύσει την έρευνά του στο Nature ή θέλει να πάρει μία χρηματοδότηση από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας, δεν ανταγωνίζεται το συνάδελφο στο διπλανό εργαστήριο, ούτε ο Ηρακλειώτης τον Αθηναίο, το Θεσσαλονικιό. Σε ευρωπαϊκό ή διεθνές επίπεδο ο ανταγωνισμός είναι η παγκόσμια ερευνητική κοινότητα, οπότε ο ερευνητής πρέπει να λειτουργεί με όρους διεθνούς ανταγωνισμού. Υπάρχει απλά και μόνο αξιολόγηση του ερευνητή και της ερευνητικής του πρότασης, δεν έχει σημασία αν είναι Έλληνας ή Γερμανός. Γι’ αυτό πρέπει ο Έλληνας να μπορεί να λειτουργήσει σε ένα περιβάλλον που να του εξασφαλίζει τις προϋποθέσεις να είναι ανταγωνιστικός, είναι πολύ σημαντικό αυτό», εξηγεί ο πρόεδρος του ΙΤΕ.
«Οι τεχνολογίες και οι spin-offs του ΙΤΕ που έγιναν παγκόσμιες»
Αυτή τη στιγμή το προσωπικό του ΙΤΕ στα οκτώ του Ινστιτούτα -σε Ηράκλειο, Ρέθυμνο, Χανιά, Πάτρα, Ιωάννινα, Βόλο, Θεσσαλονίκη- ξεπερνά τα 1500 μέλη (107 Ερευνητές, 156 Συνεργαζόμενα Μέλη ΔΕΠ, 607 υπότροφοι ετησίως, 648 εξειδικευμένοι επιστήμονες, τεχνικό διοικητικό & βοηθητικό προσωπικό) και 330 άτομα τακτικό προσωπικό. Η χρηματοδότηση του Ιδρύματος προέρχεται σε ποσοστό της τάξης του 80% από εξωτερικές πηγές και φτάνει τα 42 εκ. ευρώ από ανταγωνιστικά, ευρωπαϊκά και εθνικά προγράμματα. Σε ό,τι αφορά το ευρωπαϊκό πρόγραμμα «Horizon 2020» στην κατάταξη των κορυφαίων ευρωπαϊκών ιδρυμάτων, βάσει των ανταγωνιστικών προγραμμάτων έρευνας και τεχνολογίας που χρηματοδοτούνται, το ΙΤΕ κατέχει την 10η θέση, ενώ η συνολική χρηματοδότηση ερευνητών του ΙΤΕ από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας υπερβαίνει τα 36 εκ. Ευρώ. «Το ΙΤΕ καταγράφει σημαντικές επιτυχίες, είναι πρώτο στην Ελλάδα σε ό,τι αφορά χρηματοδοτήσεις από ανταγωνιστικά προγράμματα. Μάλιστα σήμερα υλοποιούνται εκατοντάδες ερευνητικά προγράμματα στο Ίδρυμα, κάτι που έχει οδηγήσει σε μία αύξηση του προσωπικού, προκειμένου να καλύψουμε τις ανάγκες», αναφέρει ο κ. Ταβερναράκης, επισημαίνοντας πως «το Ίδρυμα μετράει περισσότερες από 100 ενεργές πατέντες, σε διάφορα πεδία –από τη βιολογία, τη βιοτεχνολογία, τα κλινικά, τα λέιζερ…», καθώς και «περισσότερες από 45 εταιρείες τεχνοβλαστούς (spin-offs), που δημιουργήθηκαν στο ΙΤΕ και έχουν πετύχει».
«Η εταιρεία που υπήρξε ο πρώτος πάροχος ίντερνετ στη Χώρα ήταν spin-off του ΙΤΕ, καθώς το όνομα “FORTHNET” προέρχεται από το αγγλικό ακρωνύμιο του ΙΤΕ, δηλαδή από το “Foundation for Research and Technology – Hellas (FORTH)”. Στη συνέχεια η εταιρεία ανεξαρτητοποιήθηκε, εισήχθη στο χρηματιστήριο, πουλήθηκαν οι μετοχές, και έγινε ανεξάρτητη εταιρεία», σημειώνει ο κ Ταβερναράκης.
Μία άλλη εταιρεία, η «ADVENT Technologies», που ιδρύθηκε το 2005 με πρωτοβουλία ερευνητών του Ινστιτούτου Επιστημών Χημικής Μηχανικής (ΙΕΧΜΗ) του ΙΤΕ και συνεργαζόμενων καθηγητών του Πανεπιστημίου Πατρών και δραστηριοποιείται στον τομέα των κυψελίδων καυσίμου και της τεχνολογίας υδρογόνου, εισήχθη πρόσφατα στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης, στο δείκτη Nasdaq. Η εταιρεία ειδικεύεται στην παραγωγή κυψελίδων καυσίμων (fuel cells) επόμενης γενιάς, που μετατρέπουν το υδρογόνο και άλλα ανανεώσιμα καύσιμα σε πράσινη ηλεκτρική ενέργεια. «Η Advent ήταν spin-off του ΙΤΕ και ο CEO της εταιρείας ήταν ερευνητής δικός μας στο Ινστιτούτο Επιστημών Χημικής Μηχανικής στην Πάτρα, όπου αναπτύχθηκε η συγκεκριμένη τεχνολογία. Σήμερα το ΙΕΧΜΗ συνεχίζει να αναπτύσσει καινοτόμες τεχνολογίες αιχμής. Μάλιστα, έχουμε πολύ μεγάλη δραστηριότητα στον τομέα του υδρογόνου, δηλαδή της αξιοποίησης αυτής της τεχνολογίας, όπως για παράδειγμα δημιουργία μπαταριών υδρογόνου που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε αυτοκίνητα, σε καράβια, αεροπλάνα. Υπάρχει πολύ μεγάλη δραστηριότητα στον τομέα της ενέργειας, καθώς μας ενδιαφέρει ιδιαίτερα η πράσινη μετάβαση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, η ανάπτυξη φωτοβολταϊκών, για παράδειγμα, από εξελιγμένα υλικά που έχουν πολύ μεγαλύτερη απόδοση από αυτά που είναι ήδη διαθέσιμα στην αγορά, το υδρογόνο, αλλά και η εναλλακτική αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου της Χώρας», επισημαίνει ο πρόεδρος του ΙΤΕ.
Πρωτοποριακή τεχνολογία
Μία ακόμη πολλά υποσχόμενη spin-off που ιδρύθηκε στο ΙΤΕ είναι η «Biomimetic», η οποία αξιοποιεί κατοχυρωμένη πρωτοποριακή τεχνολογία που αναπτύχθηκε από Ερευνητές του Ινστιτούτου Ηλεκτρονικής Δομής και Λέιζερ (ΙΗΔΛ). «Η Biomimetic εμπνέεται από τη φύση, από το πώς η βιολογία δημιουργεί δομές, προκειμένου να δημιουργήσει υλικά με συγκεκριμένες ιδιότητες, όπως υλικά που δε χαράσσονται, υλικά που δε βρέχονται με τίποτα. Υπάρχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον για τέτοια υλικά από εταιρείες κινητής τηλεφωνίας, όπως για παράδειγμα για αδιάβροχες και άθραυστες οθόνες. Αυτή τη στιγμή υπάρχει συζήτηση με την Apple για να εφαρμοστεί η συγκεκριμένη τεχνολογία σε κινητά της εταιρείας», γνωστοποιεί ο κ. Ταβερναράκης.
Η OramaVR τεχνοβλαστός του Ινστιτούτου Πληροφορικής, συνδυάζοντας αρχές ιατρικής, νευροεπιστήμης, παιδαγωγικής, μαθηματικών και επιστήμης υπολογιστών, έχει αναπτύξει το «MAGES», ένα λογισμικό που αποτελεί την πρώτη παγκοσμίως, υπερρεαλιστική πλατφόρμα εικονικής πραγματικότητας για ιατρική εκπαίδευση και αξιολόγηση της απόδοσης των εκπαιδευομένων. Το εγχείρημα έχει κερδίσει την εμπιστοσύνη ιδρυμάτων όπως τα Πανεπιστήμια της Νέας Υόρκης, της Γενεύης, του Σίδνεϋ, της Νότιας Καλιφόρνια, το ΕΚΠΑ, αλλά και του ελβετικού ιατρικού ομίλου Inselspital του Πανεπιστημίου της Βέρνης.
Η εταιρεία «PCN Materials», τεχνοβλαστός του Ινστιτούτου Ηλεκτρονικής Δομής και Λέιζερ παράγει φωτοκαταλυτικά υλικά που αποδομούν ρύπους και εξαφανίζουν βακτήρια και ιούς, βελτιώνοντας σημαντικά την ποιότητα του εισπνεόμενου αέρα κυρίως σε κλειστούς χώρους όπως νοσοκομεία, σχολεία, ξενοδοχεία, βιολογικοί σταθμοί, οίκοι ευγηρίας, κ.ά. Εξαιρετικά αποτελεσματική έχει αποδειχθεί η δράση τους στην καταπολέμηση ασθενειών που σχετίζονται με το ανώτερο αναπνευστικό σύστημα, όπως το άσθμα και η βρογχίτιδα, που προκαλούνται από παθογόνους μικροοργανισμούς.
Άλλες τεχνολογίες
Άλλες τεχνολογίες που αναπτύχθηκαν από ερευνητές του Ιδρύματος και βρήκαν διεθνή απήχηση είναι συστήματα λέιζερ που χρησιμοποιούνται για τον καθαρισμό των Καρυάτιδων «και μάλιστα τέτοια συστήματα έχει υιοθετήσει και η Κίνα στην απαγορευμένη πόλη στο Πεκίνο για να καθαρίσει τις δικές της αρχαιότητες. Πρόκειται δηλαδή για τεχνολογίες που είναι δοκιμασμένες ήδη». Επίσης έχουν αναπτυχθεί τεχνολογίες για την προστασία έργων τέχνης, με τη χρήση γραφένιου, ενός υλικού με σημαντικές ιδιότητες, που «δημιουργεί μονωτικό στρώμα πάνω από έργα τέχνης και τα προστατεύει από την επίδραση του περιβάλλοντος, την οξείδωση, τη φθορά».
Τέλος, το ΙΤΕ έχει αναπτύξει και διαθέσει στην Πολιτεία και την κοινωνία μια σειρά τεχνολογιών και εφαρμογών για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Μεταξύ άλλων, περιλαμβάνουν τη δημιουργία δύο spin-offs, που ανέπτυξαν διαγνωστικά PCR-tests, τα οποία χρησιμοποιούνται στο πεδίο το ίδιο εύκολα με τα self-tests αλλά με την ακρίβεια του μοριακού, εφαρμογή για την παρακολούθηση της κατάστασης της υγείας ασθενών με COVID-19 για το διάστημα της παραμονής τους στο σπίτι, πλατφόρμα ιχνηλάτησης επαφών κρουσμάτων του COVID-19, καθώς και την ανάπτυξη και κατασκευή με τρισδιάστατη εκτύπωση (3D-printing) προστατευτικού εξοπλισμού για το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό.
«Προσπαθήσαμε να συμβάλλουμε στην αντιμετώπιση της πανδημίας, το ΙΤΕ να στρατευτεί στο να βοηθήσει κι έτσι στρέψαμε την έρευνά μας σε βιοτεχνολογία και βιοϊατρική, σε ό,τι έχει να κάνει με θέματα και έγκαιρης ανίχνευσης αλλά και αντιμετώπισης του κορονοϊού», επισημαίνει ο κ. Ταβερναράκης.
- ΑΠΕ-ΜΠΕ