Δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι δεν υπήρξε προειδοποίηση. Το 2019, ο βρετανικός Economist έγραφε:
«Το TikTok εγείρει σοβαρά ερωτήματα σχετικά με τη γεωπολιτική των δεδομένων, τη δύναμη των κυρίαρχων εταιρειών του διαδικτύου και το ποιος βλέπει τι στο διαδίκτυο. Το TikTok είναι σαν έναYouTube που παίρνει αναβολικά. Βομβαρδίζει τους χρήστες με επαναλαμβανόμενα κλιπ· διαμορφώνει ένα είδος γρήγορης ψυχαγωγίας: μια φάρσα, μια πρόκληση, ένας έφηβος που δείχνει όμορφος.
[…]
Τα γεράκια των ΗΠΑ υποστηρίζουν ότι το TikTok παρέχει στο καθεστώς του Πεκίνου πρόσβαση σε δεδομένα εκατομμυρίων Αμερικανών και ότι λογοκρίνει περιεχόμενο που δεν αρέσει στο καθεστώς.
[…]
Οι επικριτές της Τεχνητής Νοημοσύνης παρακολουθούν επίσης στενά την κινεζική εφαρμογή. Η κύρια ροή του TikTok, που ονομάζεται ‘For You’, καθορίζεται αποκλειστικά από αλγόριθμο: παρακολουθεί πώς συμπεριφέρονται οι χρήστες στην εφαρμογή και χρησιμοποιεί τις πληροφορίες αυτές για να αποφασίσει τι θα παίξει στη συνέχεια. Τέτοια συστήματα δημιουργούν την απόλυτη φυσαλίδα φιλτραρίσματος.
Όλες αυτές οι ανησυχίες θα αμβλυνθούν αν το TikTok αποδειχθεί ότι είναι μια παροδική μόδα.»
Δεν επρόκειτο για παροδική μόδα.
Ένας Γίγαντας με Κομμουνιστικά Πόδια
Σήμερα το TikTok έχει πάνω από 1 δισ. ενεργούς χρήστες παγκοσμίως· χρηματιστηριακή αξία 200 δισ. δολαρίων· αξία του brand 65 δισ. δολαρίων (μεγαλύτερη από το Facebook και το Instagram)· είναι η εφαρμογή που εγκαθιστούν οι χρήστες στα κινητά τους περισσότερο από κάθε άλλη· και χρησιμοποιείται από 170 εκατομμύρια Αμερικανούς. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ, οι νομοθέτες και -κυρίως- οι υπηρεσίες ασφαλείας ανησυχούν, έχοντας προειδοποιήσει ότι η εφαρμογή μπορεί να αποτελέσει μηχανισμό της κινεζικής κυβέρνησης για να κατασκοπεύει τους Αμερικανούς και να διακινεί υπογείως προπαγάνδα, χρησιμοποιώντας τις συστάσεις περιεχομένου.
Γενικότερα, οι νομοθέτες και οι εποπτικές αρχές στη Δύση εκφράζουν όλο και περισσότερο την ανησυχία τους για το ενδεχόμενο το TikTok και η μητρική του εταιρεία, ByteDance, να διαβιβάζουν στην κινεζική κυβέρνηση ευαίσθητα δεδομένα χρηστών, όπως πληροφορίες τοποθεσίας και ιστορικό θέασης. Έχουν επισημάνει την ύπαρξη του νομοθετικού εκείνου πλαισίου που δίνει τη δυνατότητα στην κινεζική κυβέρνηση να απαιτεί από τους παρόχους υπηρεσιών του διαδικτύου δεδομένα που αφορούν τόσο κινέζικες εταιρείες, όσο και πολίτες. Η κυβέρνηση δεν το κάνει για στατιστική πληροφόρηση.
Το 2021, η μητρική ByteDance, μετά από μία κρίση με το κινεζικό καθεστώς είχε δηλώσει ότι «θα ενισχύσει ακόμη περισσότερο την συνεργασία της με τις αρχές», και αύξησε τους λογοκριτές υπαλλήλους της από 6.000 σε 10.000 –προσλαμβάνοντας κατά προτεραιότητα μέλη του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος. Ένα χρόνο αργότερα, η ByteDance ανακοίνωσε ότι θα αναφέρει (δηλαδή θα καταδίδει) το περιεχόμενο που αναρτούν στην πλατφόρμα οι χρήστες που ασχολούνται με τον «ιστορικό μηδενισμό», δηλαδή περιεχόμενο που έρχεται σε αντίθεση με την επίσημη εκδοχή της ιστορίας του ΚΚΚ.
Ο Χορός Των Απαγορεύσεων
Το TikTok υπέστη το μεγαλύτερο πλήγμα όταν η Ινδία απαγόρευσε τη χρήση του το 2020, μετά από μια στρατιωτική αντιπαράθεση με την Κίνα, στερώντας το από μία απύθμενη δεξαμενή χρηστών.
Διάφορες κυβερνήσεις ανά τον κόσμο έχουν επίσης απαγορεύσει τη χρήση του TikTok σε κρατικές συσκευές για λόγους ασφαλείας. Πριν από έναν χρόνο, ο Λευκός Οίκος διέταξε τις ομοσπονδιακές υπηρεσίες να αφαιρέσουν το TikTok εντός 30 ημερών από όλες τις κρατικές συσκευές. Το ίδιο έκαναν και αρκετές υπηρεσίες στην τοπική αυτοδιοίκηση των ΗΠΑ, όπως ο Καναδάς, η Αυστραλία, η Βρετανία και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία το απαγόρευσε και στις ιδιωτικές συσκευές που χρησιμοποιούν επίσημες εφαρμογές της Επιτροπής.
Τον Μάιο του 2023, ο κυβερνήτης Greg Gianforte της Πολιτείας της Μοντάνα των ΗΠΑ υπέγραψε νομοσχέδιο για την απαγόρευση της λειτουργίας του TikTok εντός της Πολιτείας, την πρώτη απαγόρευση του είδους της στη χώρα. Το TikTok κατέθεσε αγωγή, ισχυριζόμενο ότι η νομοθεσία παραβιάζει την Πρώτη Τροπολογία του Συντάγματος των ΗΠΑ (η οποία προστατεύει την ελευθερία της έκφρασης). Στα τέλη Νοεμβρίου, ένας ομοσπονδιακός δικαστής εξέδωσε προσωρινή διαταγή για να άρει την απαγόρευση, η οποία επρόκειτο να τεθεί σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου 2024. Ο δικαστής δήλωσε ότι η απαγόρευση πιθανότατα παραβιάζει την Πρώτη Τροπολογία, θεωρώντας την «πατερναλιστική».
Πριν από έναν χρόνο το αμερικανικό Κογκρέσο, σε μία ασυνήθιστη κίνηση, «ανέκρινε» τον Σου Τσου, τον σαραντάρη διευθύνοντα σύμβουλο του ΤikTok και απόφοιτο του Harvard Business School για πέντε ολόκληρες ώρες. Ένα βασικό ερώτημα ήταν η σχέση του TikTok με την μητρική εταιρία ByteDance, έναν γίγαντα του Ίντερνετ, αλλά σχεδόν άγνωστη στην Ελλάδα. «Κατασκοπεύετε τους Αμερικανούς για λογαριασμό της κινεζικής κυβέρνησης;» τον ρωτούσαν φορτισμένα και δεν τον άφηναν να συνεχίσει αν η απάντηση δεν ήταν ένα ναι ή ένα όχι. Η κυβέρνηση Μπάιντεν είχε απαιτήσει τη αποεπένδυση της ByteDance από το TikTok, μέσω της πωλήσης των μετοχών που κατείχε, αλλιώς θα απαγόρευε τη χρήση της εφαρμογής στη χώρα. Την ίδια μέρα με την ακρόαση, ο υπουργός Εμπορίου της Κίνας είχε δηλώσει ότι αντιτίθεται στην πώληση. Το TikTok βρισκόταν ήδη από καιρό στο επίκεντρο των γεωπολιτικών εντάσεων μεταξύ Κίνας και ΗΠΑ, και πλέον οι εντάσεις αυτές είχαν αυξηθεί.
Τον Μάρτιο του 2024, η Επιτροπή Ενέργειας και Εμπορίου της Βουλής των Αντιπροσώπων προώθησε νομοσχέδιο που καλούσε το TikTok να διακόψει τους δεσμούς του με τη μητρική της εταιρεία εντός έξι μηνών, διαφορετικά θα απαγορευόταν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Πίσω από το νέο νομοσχέδιο η κινητήρια δύναμη (ή η πρόφαση) ήταν η ανησυχία για την εθνική ασφάλεια. Το νομοσχέδιο έχει ήδη εγκριθεί από τον Λευκό Οίκο, και απομένει να ψηφιστεί και από τη Γερουσία, προκειμένου να γίνει νόμος του κράτους.
Η Μύγα μες στο Γάλα
Ο σίγουρος υποψήφιος των Ρεπουμπλικάνων και πιθανός επόμενος ένοικος του Λευκού Οίκου Ντόναλντ Τράμπ ήταν -για ακόμη μια φορά- η μαύρη μύγα μες στο γάλα. Αντιστρέφοντας την παλιότερη στάση του, όταν ήταν Πρόεδρος, δήλωσε στο δίκτυο CNBC ότι «Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι στο TikTok που το λατρεύουν». Δήλωσε επίσης ότι, ενώ εξακολουθεί να πιστεύει ότι το TikTok αποτελεί κίνδυνο για την εθνική ασφάλεια, ωστόσο δεν είναι το μόνο, καθώς υπάρχουν και άλλες εφαρμογές που επίσης αποτελούν κίνδυνο, ξεχωρίζοντας ειδικότερα το Facebook: «Νομίζω ότι το Facebook έχει κάνει πολύ κακό στη χώρα μας, ειδικά σε ό,τι αφορά τις εκλογές». Την περασμένη εβδομάδα δήλωσε ότι «η απαγόρευση του TikTok θα βοηθούσε το Facebook και τον Zuckerschmuck (όπου «schmuck» σημαίνει ηλίθιος) να διπλασιάσουν τις δουλειές τους», αναφερόμενος στον Mark Zuckerberg, διευθύνοντα σύμβουλο τoυ Facebook. «Θεωρώ ότι το Facebook είναι εχθρός του λαού», κατέληξε.
Η στάση του Τράμπ ερμηνεύεται εύκολα αν λάβουμε υπόψη ότι αρχικώς μπλοκαρίστηκε και στη συνέχεια αποκλείστηκε οριστικά από το Facebook, αμέσως μετά τις ταραχές της 6ης Ιανουαρίου 2021 στο Καπιτώλιο «λόγω του κινδύνου περαιτέρω υποκίνησης βίας». Στη συνέχεια ίδρυσε τον δικό του ιστότοπο κοινωνικής δικτύωσης, ονομάζοντάς τον Truth Social (!).
Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης το γεγονός ότι η πρώην σύμβουλός του Kellyanne Conway εργάζεται ως λομπίστας για λογαριασμό του TikTok. Και δεν είναι η μόνη: Τουλάχιστον τέσσερις πρώην βουλευτές της Βουλής των Αντιπροσώπων κάνουν την ίδια δουλειά, ενταγμένοι στη στρατιά των 40 ατόμων που ασχολούνται συνολικά ως λομπίστες για την πλατφόρμα.
Επιπτώσεις μιας απαγόρευσης στις ΗΠΑ
Η απαγόρευση του TikTok θα επηρεάσει κατ’ αρχάς τα 170 εκατομμύρια Αμερικανούς που το χρησιμοποιούν. Και όχι μόνον τον μέσο πολίτη: Μεγάλος αριθμός εκλεγμένων αξιωματούχων και σημαντικών ειδησεογραφικών οργανισμών, όπως οι New York Times και η Washington Post, παράγουν πλέον βίντεο στο TikTok. Περαιτέρω, θα διαταράξει σημαντικά το τοπίο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και θα επηρεάσει τη δημιουργία περιεχομένου. Η απαγόρευση θα οδηγούσε πιθανότατα τους χρήστες σε εναλλακτικές πλατφόρμες ή απλώς στο πώς να την παρακάμψουν. Και, τέλος, η απαγόρευση θα μπορούσε να επιβαρύνει περαιτέρω τις σχέσεις ΗΠΑ-Κίνας που δεν διανύουν την καλύτερη περίοδό τους.
Σημαντικές θα είναι και οι οικονομικές επιπτώσεις μιας τέτοιας απαγόρευσης. Περισσότερες από 7 εκατομμύρια αμερικανικές επιχειρήσεις διαθέτουν ή πωλούν τα προϊόντα τους μέσω του TikTok, σύμφωνα με την εταιρεία. Σε μελέτη που δημοσιεύθηκε πρόσφατα από την Oxford Economics, χρηματοοικονομική συμβουλευτική εταιρεία, αναφέρεται ότι το TikTok οδήγησε σε έσοδα ύψους 14,7 δισ. δολαρίων για τους ιδιοκτήτες μικρών επιχειρήσεων το 2023 και συνέβαλε κατά 24,2 δισ. δολάρια στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν των ΗΠΑ. Η ίδια μελέτη διαπίστωσε επίσης ότι το TikTok υποστηρίζει τουλάχιστον 224.000 αμερικανικές θέσεις εργασίας, ενώ αποκάλυψε ότι το 39% των μικρών επιχειρήσεων θεωρούν την πρόσβαση στο TikTok κρίσιμη για την ύπαρξή τους, καθώς αποκτούν συμπληρωματικό ή ακόμη και το κύριο εισόδημά τους μέσω της πλατφόρμας. Συνεπώς, η απαγόρευση θα μπορούσε να προκαλέσει στις επιχειρήσεις αυτές σημαντικές οικονομικές ζημίες, επηρεάζοντας την ικανότητά τους να προσεγγίζουν πελάτες και να προωθούν αποτελεσματικά τις πωλήσεις τους.
Τι μέλλει γενέσθαι
Καμία θεαματική αλλαγή δεν αναμένεται σύντομα. Υπάρχει διακομματική σύμπνοια ότι το θέμα πρέπει να αντιμετωπιστεί, αλλά και σοβαρές διαφωνίες σχετικά με την ακριβή προσέγγιση. Η μοίρα του νομοσχεδίου στο Κογκρέσο είναι αβέβαιη, και είναι σίγουρο ότι οι γερουσιαστές θα «πάρουν τον χρόνο τους» προκειμένου να μελετήσουν -και να σταθμίσουν πολιτικά- τη ρύθμιση. Το 2024 είναι έτος εκλογών για τις ΗΠΑ, και αυτό θα παίξει επίσης τον ρόλο του.
Οι νομικοί που ειδικεύονται στην Πρώτη Τροπολογία εκτιμούν ότι η κυβέρνηση έχει βάλει πολύ ψηλά τον πήχυ σχετικά με την αιτιολόγηση της απαγόρευσης και την δίκαιη διαδικασία. Το μόνο σίγουρο είναι ότι αν ψηφιστεί το νομοσχέδιο θα ανοίξει τον ασκό του Αιόλου, με δικαστικές διαμάχες να μαίνονται σχετικά με τη συνταγματικότητα της απαγόρευσης, την ελευθερία του λόγου και την προστασία της ιδιωτικής ζωής στις ΗΠΑ. Αυτές οι αναταράξεις θα μεταδοθούν νομοτελειακά και στον υπόλοιπο κόσμο –και αν απαγορευτεί στην Ελλάδα θα ψάχνουμε αλλού προκειμένου να ενημερωθούμε για τη Φάρλι και τον Πίνατ.