Την περίοδο της πανδημίας οι ψηφιακές τεχνολογίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην απρόσκοπτη λειτουργία των επιχειρήσεων και των εφοδιαστικών αλυσίδων από απόσταση και πρόσφερε ουσιαστικά πλεονεκτήματα όπως αυξημένη παραγωγικότητα, βελτιωμένη ικανότητα επικοινωνίας και συνεργασίας, υποστήριξη στην λήψη αποφάσεων με δεδομένα και μοντέλα, ποιότητα και εξατομίκευση σε προϊόντα/υπηρεσίες και ικανότητα ταχύτερης ανταπόκρισης από απόσταση στις απαιτήσεις της αγοράς. Ως συνέχεια αυτής της πραγματικότητας και στο πλαίσιο της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης οι ψηφιακές τεχνολογίες μπορούν να προσφέρουν πλέον σημαντική επιχειρηματική αξία και την δυνατότητα να μετασχηματίσουν τις επιχειρήσεις αλλά και ολόκληρους οικονομικούς κλάδους. Για να επιτευχθούν τα παραπάνω, προτείνονται σειρά από μέτρα και προτάσεις προς τα εμπλεκόμενα μέρη (επιχειρήσεις και πολιτεία) που αφορούν το ηλεκτρονικό εμπόριο, την τηλεργασία, την τηλεκπαίδευση και τον ψηφιακό μετασχηματισμό.
Ηλεκτρονικό εμπόριο. Η κρίση της πανδημίας Covid-19 προκάλεσε ένα βίαιο πολυκαναλικό μετασχηματισμό στο εμπόριο διεθνώς αλλά και στην Ελλάδα, ανεβάζοντας σε υψηλά ποσοστά τις αγορές online και οδηγώντας στον επαναπροσδιορισμό του φυσικού δικτύου διανομών. Το ηλεκτρονικό εμπόριο είχε μεγάλη ανάπτυξη αλλά με ουσιαστικά προβλήματα λόγω της εκθετικής αύξησης της ζήτησης. Το πρόβλημα στην επικοινωνία πελάτη-λιανέμπορου θα μπορούσε να βελτιωθεί είτε μέσω σύγχρονης ή ασύγχρονης επικοινωνίας αξιοποιώντας τις τεχνολογίες και τα κοινωνικά δίκτυα. Τα προβλήματα διεκπεραίωσης παραγγελιών μπορούν να αντιμετωπιστούν με πρακτικές order online – pickup in εκτός καταστήματος, τη λειτουργία καταστημάτων αυστηρά για παραδόσεις online αγορών, συνέργειες με εταιρίες διανομής για αποτελεσματικότερη κάλυψη της ζήτησης ή επιστροφή προϊόντων και για την αποφυγή ουρών και συνωστισμού συστήματά εκτίμησης χρόνου αναμονής στον χώρο παράδοσης με γνώμονα την ασφάλεια και τις συνθήκες υγιεινής. Τα προβλήματα διαθεσιμότητας μπορούν να αντιμετωπιστούν με καλύτερη «ορατότητα» των αποθεμάτων μέσω της ενοποίησης των συστημάτων ERP με τα ηλεκτρονικά καταστήματα και έξυπνων προβλεπτικών μοντέλων αξιοποιώντας πολλαπλά δεδομένα. Η πολιτεία και οι εμπλεκόμενοι κλαδικοί φορείς θα πρέπει να συνεχίσουν τις πρωτοβουλίες ενίσχυσης του νέου αυτού κλάδου με δράσεις όπως την πιστοποίηση ηλεκτρονικών καταστημάτων, την εκπαίδευση και ανάπτυξη εξειδικευμένου προσωπικού, τη συνεχή ενημέρωση για το συνεχές μεταβαλλόμενο κανονιστικό πλαίσιο, τις υποδομές για μείωση κόστους μεταφοράς προϊόντων και τη συνεχή ενημέρωση των καταναλωτών.
Τηλεργασία. Πολλές επιχειρήσεις την περίοδο του lockdown υποχρεώθηκαν να παύσουν προσωρινά τις δραστηριότητές τους, ενώ όσες παρέμειναν εν λειτουργία, αναγκάστηκαν να προσαρμοστούν άμεσα σε μια νέα πραγματικότητα, με γνώμονα πρώτα από όλα τη διασφάλιση της υγείας των εργαζομένων, αλλά και των πελατών τους. Ως εκ τούτου, η τηλεργασία υιοθετήθηκε σε ευρεία κλίμακα για όσους εργαζομένους ήταν εφικτή η εκτέλεση των καθηκόντων τους εξ’ αποστάσεως. Σε καθεστώς τηλεργασίας, δεν υπάρχει η δυνατότητα επίβλεψης δια ζώσης της ορθής εκτέλεσης των καθηκόντων των εργαζομένων. Άρα τίθενται ζητήματα διοίκησης εξ αποστάσεως, όπως με ποιό τρόπο μπορεί η διοίκηση των επιχειρήσεων να επιβλέπουν αποτελεσματικά τους εργαζομένους του, να αξιολογούν την απόδοσή τους στην εργασία, και να αμοίβουν δίκαια την εργασία που παρέχεται από αυτούς. Λόγω της αδυναμίας απευθείας διεπαφής ανάμεσα σε εργαζομένους, προϊσταμένους, συνεργάτες, και πελάτες επιχειρήσεων και οργανισμών, τίθενται μια σειρά από ζητήματα που αφορούν την παραγωγικότητα, όπως με ποιό τρόπο μπορούν να εκτελούνται τα καθήκοντα του εργαζομένου με σωστό και αποδοτικό τρόπο, να διασφαλίζονται τόσο η ορθότητα, όσο και η ασφάλεια των επικοινωνιών και συναλλαγών και να διατηρηθεί η ποιότητα και ποσότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών. Επίσης είναι έκδηλος ο κίνδυνος διατάραξης της ισορροπίας μεταξύ της εργασίας των εργαζομένων και του προσωπικού τους χρόνου (work-life balance) και τίθενται μια σειρά από ζητήματα, όπως ο σεβασμός των εργασιακών δικαιωμάτων των εργαζομένων και ιδίως του ωραρίου εκτέλεσης των καθηκόντων τους, να εξασφαλιστεί η ασφάλεια των προσωπικών δεδομένων και η ιδιωτικότητα των επικοινωνιών των εργαζομένων, να μειωθεί η απομόνωση από τους συναδέλφους τους, και η έλλειψη ευκαιριών προαγωγής λόγω φυσικής απουσίας. Τέλος πρέπει να αντιμετωπίζονται μια σειρά τεχνολογικών θεμάτων σχετικά με την πρόσβαση των εργαζομένων σε περιβάλλον ικανοποιητικής ταχύτητας αλλά και ποιοτικών διαδικτυακών υποδομών, την ασφάλεια των επικοινωνιών μέσω των εργαλείων τηλεργασίας, την ελλιπή γνώση των εργαζομένων και ανύπαρκτων διαδικασιών χρήσης των εταιρικών υποδομών σε καθεστώς τηλεργασίας.
Τηλεκπαίδευση. Η ανάγκη για μεταφορά της εκπαίδευσης από την παραδοσιακή στην ψηφιακή τάξη εντός πολύ στενών χρονικών περιθωρίων οδήγησε αυτομάτως πολλούς οργανισμούς (εκπαιδευτικούς και μη) να συνεχίσουν πολύ γρήγορα τη διδασκαλία με αποτέλεσμα την ανάδειξη μιας νέας μορφής διδασκαλίας, που καταγράφεται με τον όρο «επείγουσα απομακρυσμένη μάθηση» ( emergency remote teaching), με αρκετές προκλήσεις. Η νέα μορφή εκπαίδευσης, και κυρίως η σύγχρονη μάθηση, χρειάζεται να ενσωματώσει τις αρχές εκπαιδευτικού σχεδιασμού βάση της ψηφιακής μάθησης με στόχο τη βελτίωση των μαθησιακών αποτελεσμάτων. Άρα χρειάζεται να δημιουργηθεί ένα πλαίσιο αξιολόγησης της μάθησης το οποίο θα στηρίζεται σε μία ενιαία μορφή υλοποίησης ανά εκπαιδευτικό επίπεδο ώστε να μπορούν να εξαχθούν αποτελέσματα για την αποτελεσματικότητά της και πιθανούς τρόπους βελτίωσής της. Παρότι οι γνώσεις και δεξιότητες των εκπαιδευτικών/διδασκόντων ποικίλουν σε ορισμένες περιπτώσεις η ανεπαρκής ψηφιακή ετοιμότητα (συμπεριλαμβανομένων των ψηφιακών εκπαιδευτικών στρατηγικών και των απαιτούμενων εκπαιδευτικών τεχνολογιών) έχει άμεσο αντίκτυπο στη διεξαγωγή της διδασκαλίας.
Ψηφιακός μετασχηματισμός. Οι μεγάλες επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν την πρόσκληση των ολοκληρωμένων πρωτοβουλιών ψηφιακού μετασχηματισμού που αφορούν την αναβάθμιση της εμπειρίας των πελατών, την αναδιοργάνωση των επιχειρηματικών διαδικασιών και της αλλαγής του επιχειρηματικού μοντέλου. Άρα είναι αναγκαίο ένα πλαίσιο διαμόρφωσης, υποστήριξης και ενίσχυσης της ανταγωνιστικής στρατηγικής με τις ψηφιακές τεχνολογίες και στρατηγικές για την επιτυχή υλοποίηση έργων ψηφιακού μετασχηματισμού. Οι προτάσεις θα πρέπει να περιλαμβάνουν την ολοκλήρωση με την επιχειρηματική στρατηγική, νέες οργανωσιακές δομές για καινοτομία και μετασχηματισμό και τέλος την ψηφιακή αναβάθμιση του ανθρώπινου δυναμικού. Η συντριπτική πλειοψηφία των ελληνικών επιχειρήσεων όμως είναι μικρομεσαίες και άρα δεν μπορούν να εμπλακούν, λόγω μεγέθους και αναγκαίων πόρων, σε ολοκληρωμένα και κοστοβόρα έργα ψηφιακού μετασχηματισμού. Άρα θα πρέπει να προταθούν εύκολες προς υλοποίηση πρακτικές στο πως οι μικρό-μεσαίες επιχειρήσεις μπορούν να αξιοποιούν οργανωμένα τις ψηφιακές τεχνολογίες για να αποκτήσουν ουσιαστικά επιχειρηματικά οφέλη και να ξεπεράσουν τα προβλήματα τους λόγω της πανδημίας. Σε αυτές περιλαμβάνονται ο έξυπνος συνδυασμός ψηφιακών τεχνολογιών/συστημάτων, η αναβάθμιση της ψηφιακής ετοιμότητας, η αξιοποίηση των υποδομών cloud και των υπηρεσιών software-as-service, οι ψηφιακές συνεργασίες μέσω ηλεκτρονικών αγορών και η οργανωμένη ενημέρωση και εκπαίδευση μέσω αυτών παραδειγμάτων και βέλτιστων πρακτικών.
* Καθηγητής Γεώργιος Ι. Δουκίδης, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Το άρθρο είναι περίληψη του πρόσφατου εκδοθέντος βιβλίου ‘Στρατηγική και διακυβέρνηση για την επόμενη ημέρα’, επιμέλεια Γ. Δουκίδης και Κ. Μπαρδάκη (εκδόσεις Ι. Σιδέρη)