Κάθε χρόνο το αμερικανικό περιοδικό «Forbes» επιλέγει 600 προσωπικότητες από όλον τον κόσμο, οι οποίες ξεχωρίζουν μεταξύ άλλων χάρη στο ερευνητικό τους έργο, στην επιχειρηματική δραστηριότητα και στον κοινωνικό αντίκτυπο των δράσεών τους.
Την εφετινή χρονιά, τρεις έλληνες και ελληνίδες επιστήμονες ξεχωρίζουν στη λίστα επιστήμης και υγείας, ενώ στην αντίστοιχη λίστα της επιχειρηματικότητας συγκαταλέγεται ένας έλληνας επιχειρηματίας. Τέσσερα διαφορετικά προφίλ, όλοι κάτω των 30 ετών, επιτυχημένοι στον χώρο τους, με έναν κοινό άξονα: τον ενθουσιασμό για την επιστημονική έρευνα, την καινοτομία και την κοινωνική απήχηση των ευρημάτων τους. Ας δούμε από κοντά τα πρόσωπα που ξεχώρισαν από την Ελλάδα, τα οποία συνθέτουν ένα ψηφιδωτό που αναδεικνύει σε πόσα διαφορετικά και ετερογενή πεδία έχει εφαρμογή η επιστημονική έρευνα!
Γιάννης Ασσαέλ
Ερευνητής στην DeepMind
Ανέπτυξε πρωτοποριακές εφαρμογές με οδηγό την τεχνητή νοημοσύνη
Ο δρ Γιάννης Ασσαέλ εργάζεται ως ερευνητής στην DeepMind, την εταιρεία της Google η οποία εστιάζει στην ανάπτυξη τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης. «Τα τελευταία οκτώ χρόνια περίπου, από το 2012, ήρθαν ξανά στο προσκήνιο τα νευρωνικά δίκτυα λύνοντας μεγάλα προβλήματα όπως η αναγνώριση φωνής, η αναγνώριση εικόνας και η μετάφραση» σημειώνει στο ΒΗΜΑ-Science ο ερευνητής, συμπληρώνοντας ότι «τα τεχνητά νευρωνικά δίκτυα μπορούν να επεξεργαστούν μεγάλο όγκο δεδομένων και να “μάθουν” από αυτά».
Σε ένα εμβληματικό ερευνητικό σχέδιο το οποίο ονομάστηκε ΠΥΘΙΑ, ο ερευνητής ανέπτυξε, σε συνεργασία με μία συνάδελφό του ιστορικό, ένα μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης το οποίο μπορεί να προβλέπει τμήματα αρχαίων επιγραφών σε πετρώματα ή χαλκό τα οποία έχουν σβηστεί με το πέρασμα του χρόνου. Χρησιμοποιώντας την τεχνητή νοημοσύνη, οι ερευνητές «μαθαίνουν» στο μοντέλο πώς να αναγνωρίζει τη μορφή γραμμάτων της αρχαιότητας, η οποία είναι ήδη γνωστή στους ερευνητές της Ιστορίας, ώστε αυτό να προβλέψει τα τμήματα των φράσεων που λείπουν.
«Τα μοντέλα μας μπορούν να εκπαιδευτούν με αυτά τα δεδομένα και να προτείνουν πολλαπλές λύσεις. Στόχος μας είναι να δίνουμε στον ιστορικό ένα σύνολο λύσεων μαζί με τις πιθανότητες που υπολογίζει το μοντέλο μας για την καθεμία. Ετσι, έχουμε μία συνέργεια ανθρώπου και τεχνητής νοημοσύνης. Εχουμε δει ότι ήδη οι ιστορικοί που χρησιμοποιούν το μοντέλο μας βοηθούνται ιδιαίτερα από τις προτάσεις του» σημειώνει ο έλληνας ερευνητής.
Μία άλλη εφαρμογή στην οποία έχει εργαστεί ο επιστήμονας της DeepMind είναι η χειλανάγνωση: μπορεί ένας αλγόριθμος να «διαβάσει» τα λόγια ενός ανθρώπου από τις κινήσεις των χειλιών του; «Ενας άνθρωπος ο οποίος συνομιλεί με κάποιον άλλον και βρίσκεται σε θορυβώδες περιβάλλον χρησιμοποιεί τις κινήσεις των χειλιών του συνομιλητή του για να αντιληφθεί ευκολότερα τι λέει, περιορίζοντας τους ήχους του περιβάλλοντος. Στόχος μας ήταν να κάνουμε ακριβώς το ίδιο χρησιμοποιώντας την τεχνητή νοημοσύνη».
Οπως σημειώνει ο ερευνητής, ο αλγόριθμος αυτός μπορεί να χρησιμοποιηθεί, μεταξύ άλλων, σε περιπτώσεις ανθρώπων οι οποίοι έχουν κάνει επέμβαση τραχειοτομής και χρειάζεται να επικοινωνήσουν με το οικογενειακό τους περιβάλλον αλλά και με τους γιατρούς. «Ουσιαστικά ήμασταν οι πρώτοι που λύσαμε το πρόβλημα της χειλανάγνωσης σε επίπεδο προτάσεων, φτιάχνοντας ένα μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης το οποίο δεν αναγνωρίζει απλώς μία λέξη αλλά μία ολόκληρη πρόταση» σημειώνει ο έλληνας ερευνητής, καταλήγοντας ότι «σήμερα υπάρχουν σημαντικές εταιρείες που χρησιμοποιούν αυτό το μοντέλο για ιατρικές εφαρμογές».
Οπως επισημαίνει ο ίδιος, η τεχνητή νοημοσύνη αποτελεί ένα πολύτιμο εργαλείο το οποίο βοηθάει τον άνθρωπο να βελτιώσει το επίπεδο της ζωής του και να εκτελέσει πολλές διεργασίες με πολύ πιο αποτελεσματικό τρόπο σε σχέση με το παρελθόν. Οσο για τις ευκαιρίες που υπάρχουν για τους νέους επιστήμονες, είναι αισιόδοξος. «Εκανα όλα τα βήματά μου με υποτροφίες, δούλευα πάντα πολύ χωρίς να στερηθώ την κοινωνική μου ζωή, και είναι σημαντικό να μεταφέρουμε στους νέους ότι κι αυτοί μπορούν να διεκδικήσουν τα όνειρά τους»!
Κωνσταντίνα Θεοφανοπούλου
Ερευνήτρια στα πεδία γλωσσολογίας και νευροβιολογίας
Μελετά τη γενετική βάση της γλώσσας
Η έρευνα της δρος Κωνσταντίνας Θεοφανοπούλου βρίσκεται στην τομή δύο ετερογενών επιστημονικών πεδίων, της γλωσσολογίας και της νευροβιολογίας, τα οποία «συναντιούνται» στο πεδίο της νευροβιολογίας της γλώσσας. «Χωρίς να αναφέρω ακριβείς ορισμούς λεξικού, η γλωσσολογία αφορά περισσότερο τη μελέτη του γλωσσικού μηνύματος αυτό καθαυτό, σε διάφορα επίπεδα, όπως το φωνολογικό, το συντακτικό ή το σημασιολογικό» σημειώνει στο ΒΗΜΑ-Science η ερευνήτρια.
«Η νευροβιολογία της γλώσσας μελετά το τι γίνεται στον εγκέφαλό μας όταν παράγουμε ή επεξεργαζόμαστε αυτά τα φωνητικά (ή μη) μηνύματα». Οι μελέτες οι οποίες διεξάγονται στο πλαίσιο αυτού του πεδίου δίνουν πολύτιμες πληροφορίες στους επιστήμονες για τον τρόπο με τον οποίο αναπτύσσεται και διαμορφώνεται η ικανότητα της ομιλίας στους ανθρώπους.
«Μας ενδιαφέρει η μελέτη του πώς από τις πρώτες μέρες της ζωής μας μαθαίνουμε οι άνθρωποι να μιλάμε, τι συμβαίνει στον εγκέφαλό μας κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης της γλωσσικής μας ικανότητας. Αντιστρόφως, μελετάμε σε ποιους παράγοντες οφείλονται περιπτώσεις στις οποίες η ανάπτυξη αυτή δεν εκτυλίσσεται ομαλά. Μελετάμε τη γενετική βάση της γλώσσας, δηλαδή τα γονίδια που είναι “υπεύθυνα” για αυτή μας την ικανότητα.
Η έρευνα της νευροβιολογίας της γλώσσας είναι άμεσα συνδεδεμένη με κλινικές πρακτικές, καθώς η μελέτη, παραδείγματος χάριν, των γενετικών μεταλλάξεων κάποιων γλωσσικών διαταραχών μας δίνει τη δυνατότητα αφενός να επιταχύνουμε τη διάγνωσή τους και αφετέρου να προτείνουμε πιο αποτελεσματικές μεθόδους αντιμετώπισης». Στο πλαίσιο της έρευνάς της, η ελληνίδα επιστήμονας συμμετέχει επίσης σε ένα ερευνητικό έργο υπό τον τίτλο Vertebrate Genomes Project, μια παγκόσμια επιστημονική πρωτοβουλία με στόχο τη δημιουργία υψηλής ποιότητας «βιβλιοθηκών» γονιδιωμάτων (DNA) για τα 70.000 σπονδυλωτά στον πλανήτη μας.
Η ίδια συμμετέχει προσπαθώντας να δημιουργήσει ένα κοινό «λεξικό» για τα γονίδια όλων των οργανισμών οι οποίοι ανήκουν στα σπονδυλωτά. «Εχω ηγηθεί ενός από τα εγχειρήματα της πρωτοβουλίας, στόχος της οποίας είναι να καθιερώσει μια καθολική ονοματολογία των γονιδίων των σπονδυλωτών. Βάσει της υπάρχουσας ονοματολογίας, το ίδιο γονίδιο έχει σε πολλές περιπτώσεις διαφορετικό όνομα σε διαφορετικούς οργανισμούς. Αυτό έχει επιζήμιο αντίκτυπο στη μετάφραση των ευρημάτων από είδος σε είδος και στην επιστημονική επικοινωνία γενικότερα. Φανταστείτε για όλα τα αντικείμενα να είχαμε στην ελληνική γλώσσα 35 διαφορετικές λέξεις για να αναφερθούμε στο καθένα από αυτά (π.χ. τραπέζι, σπίτι, πουκάμισο)!
Τα ευρήματά μας ανοίγουν τον δρόμο για μια επαναστατική αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο οι επιστήμονες θα κατανοούν και θα ονομάζουν τα γονίδια από τώρα και στο εξής» σημειώνει η επιστήμονας. Παράλληλα με την ερευνητική της δραστηριότητα, η ελληνίδα ερευνήτρια συμμετέχει σε δράσεις η οποίες αποσκοπούν στην ενεργή στήριξη κοινωνικών ομάδων για τις οποίες η πρόσβαση στην επιστημονική κοινότητα είναι ακόμη δύσκολη.
«Ενδεικτικά, έχω επιλεγεί ως μέντορας στο New York Academy of Sciences, σε ένα πρόγραμμα που εισάγει μαθητές από υποεκπροσωπούμενες κοινότητες στις θετικές επιστήμες και δίνει κίνητρα για τη μελλοντική τους ενασχόληση με αυτές, αλλά και ως Women on Top για εθελοντική καθοδήγηση γυναικών από την Ελλάδα. Νιώθω ότι η συμμετοχή σε αυτές τις φαινομενικά μη επιστημονικές ενασχολήσεις θα φέρει σημαντικές αλλαγές στο πώς θα γίνεται η επιστήμη στο μέλλον» σημειώνει η ερευνήτρια, επισημαίνοντας ότι «δεν μπορούμε να αναμένουμε από την επιστήμη να είναι αποτελεσματική, όταν δεν είναι “πολυφωνική”».
Μαριάννα Καψετάκη
Ερευνήτρια, πιανίστρια
Εριξε φως στις διατροφικές διαταραχές των μουσικών
Προτού ακόμη εμπλακεί ενεργά στην επιστημονική έρευνα, η Μαριάννα Καψετάκη είχε πολλές διακρίσεις ως πιανίστρια σε ντουέτο με την αδελφή της, Στεφανία Καψετάκη.
Τα ρεσιτάλ πιάνου σε Ελλάδα και εξωτερικό υπήρξαν ισχυρό έναυσμα για να προσεγγίσει τον καλλιτεχνικό κόσμο από μία… βιολογική ματιά. Στο πλαίσιο των μεταπτυχιακών της σπουδών ασχολήθηκε με τις επιδράσεις του άγχους στους μουσικούς.
«Οι διατροφικές διαταραχές είναι ψυχιατρικές διαταραχές που χαρακτηρίζονται από παθολογικές διατροφικές συνήθειες και περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, τη νευρική ανορεξία και τη βουλιμία» σημειώνει στο ΒΗΜΑ-Science η ερευνήτρια. «Πραγματοποίησα μια αναθεώρηση της βιβλιογραφίας σχετικά με τις διατροφικές διαταραχές σε καλλιτέχνες (εκτός από τους χορευτές – επειδή είναι ήδη γνωστό ότι οι διατροφικές διαταραχές εμφανίζονται με μεγάλη συχνότητα σε χορευτές) και παρατήρησα ότι δεν έχει γίνει κάποια μεγάλη μελέτη που να εξετάζει διεξοδικά τις διατροφικές διαταραχές σε μουσικούς. Ετσι, αποφάσισα να κάνω μια μελέτη με 300 μουσικούς, συγκεντρώνοντας πληροφορίες μέσω ερωτηματολογίου».
Οπως σημειώνει η ίδια, η έρευνα αυτή κατέδειξε ότι οι διατροφικές διαταραχές είναι συχνές σε αυτόν τον πληθυσμό. «Συγκεκριμένα, ένας στους τρεις μουσικούς ανέφερε ότι είχε κάποια διατροφική διαταραχή κατά τη διάρκεια της ζωής του και σχεδόν ένας στους πέντε μουσικούς είχε παθολογικές τιμές σε ερωτήσεις σχετικές με τις διατροφικές διαταραχές». Πώς μπορούν όμως να χρησιμοποιηθούν τέτοιου είδους αποτελέσματα ώστε να βελτιωθεί το επίπεδο της υγείας των μουσικών;
«Μέχρι πρότινος δεν γνωρίζαμε τη συχνότητα των διατροφικών διαταραχών στους μουσικούς» απαντά η ερευνήτρια. «Η έρευνα η οποία πραγματοποιήσαμε γνωστοποιεί με ποια συχνότητα εμφανίζονται οι διατροφικές διαταραχές στον συγκεκριμένο πληθυσμό. Κάποιες από αυτές τις διαταραχές μπορούν να εμποδίσουν τους μουσικούς να ασκήσουν το επάγγελμά τους ή να είναι ακόμη και θανατηφόρες. Αρα είναι σημαντικό οι γιατροί να γνωρίζουν την αυξημένη συχνότητα διατροφικών διαταραχών στους μουσικούς ώστε να λαμβάνονται προληπτικά μέτρα, να διαγιγνώσκονται εγκαίρως και να παρέχεται ειδική φροντίδα για τη βελτιστοποίηση της υγείας τους».
Οπως σημειώνει η ίδια, η απήχηση των ευρημάτων ήταν μεγάλη τόσο στον χώρο των επιστημών όσο και στον χώρο της μουσικής, κάτι που αναδεικνύεται από το γεγονός ότι η συγκεκριμένη έρευνα αφενός συμπεριλήφθηκε στη λίστα Springer Nature 2019 Highlights, που είναι μια επιλογή από τα πιο δημοφιλή άρθρα και κεφάλαια βιβλίων τα οποία δημοσιεύτηκαν το 2019, αφετέρου αποτέλεσε αντικείμενο εκτεταμένου σχετικού αφιερώματος στον Classic FM, τον σημαντικότερο δημόσιο βρετανικό ραδιοφωνικό σταθμό ο οποίος είναι αφιερωμένος στην κλασική μουσική. Πλέον, το κύριο ερευνητικό ενδιαφέρον της ελληνίδας ερευνήτριας είναι η λειτουργία της ανθρώπινης μνήμης. Με αυτό το πεδίο ασχολείται στη διδακτορική διατριβή της στο Αυτοκρατορικό Κολέγιο του Λονδίνου, ενώ θα επιθυμούσε στο μέλλον να αναπτύξει συνεργασίες με ερευνητικά ιδρύματα της Ελλάδας.
Οσο για το μέλλον της, θέλει αυτό να συμπεριλαμβάνει σίγουρα την έρευνα! «Παρότι έχω πολλά ερευνητικά ενδιαφέροντα, θέλω να συνεχίσω να ερευνώ πώς λειτουργεί ο εγκέφαλος και ειδικότερα πώς λειτουργεί η ανθρώπινη μνήμη» καταλήγει η ερευνήτρια.
Γιώργος Καλλίγερος
Επιχειρηματίας
Με τα e-scooters δίνει λύσεις μικροκινητικότητας
Η μικροκινητικότητα (micro-mobility) είναι ένας κλάδος ο οποίος χρησιμοποιεί τα επιτεύγματα της επιστήμης για να αναπτύξει αποδοτικές και φιλικές προς το περιβάλλον λύσεις μεταφοράς, όπως τα ηλεκτρικά πατίνια. Ο Γιώργος Καλλίγερος, ξεκινώντας από τον σχεδιασμό ενός μηχανισμού ο οποίος στόχευε στη μετατροπή των συμβατικών ποδηλάτων σε ηλεκτρικά, ίδρυσε την εταιρεία Pushme, η οποία εξαγοράστηκε πρόσφατα από τη γερμανική εταιρεία TIER.
«Η κινητικότητα και ο τομέας των μεταφορών είναι η δεύτερη πιο ρυπογόνα βιομηχανία στον πλανήτη μας. Η αλλαγή αυτού του τομέα σε μία πιο βιώσιμη κατεύθυνση διαδραματίζει έναν μεγάλο ρόλο στη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και στην επιβράδυνση της κλιματικής αλλαγής» σημειώνει ο έλληνας επιχειρηματίας στο ΒΗΜΑ-Science. «Είναι σημαντικό να μειώσουμε τη χρήση των αυτοκινήτων στις πόλεις και να προσφέρουμε εναλλακτικές οι οποίες θα είναι φιλικές στο περιβάλλον έτσι ώστε να “στρώσουμε” τον δρόμο για ένα βιώσιμο μέλλον.
Οι υπηρεσίες μικροκινητικότητας κάνουν πιο εύκολη τη ζωή χωρίς αυτοκίνητο. Τα e-scooters, παραδείγματος χάριν, είναι πολύ ελκυστικά επειδή κάνουν εφικτή τη μεταφορά με επίκεντρο έναν επιβάτη (ενδεικτικά, 3 στις 4 μεταφορές με αυτοκίνητο περιλαμβάνουν μόνο ένα άτομο), είναι ευέλικτα και λύνουν για πρώτη φορά ένα πρόβλημα που αναφέρεται στην αγγλική γλώσσα ως “last mile”». Το πρόβλημα αυτό του «τελευταίου μιλίου» αναφέρεται στον τρόπο μεταφοράς των ανθρώπων από κόμβους μεταφοράς, όπως είναι οι σιδηροδρομικοί σταθμοί ή τα αεροδρόμια, στον τελικό προορισμό τους.
«Στην ΤΙΕR θέλουμε να συμβάλουμε στην αντιμετώπιση των προβλημάτων της κλιματικής αλλαγής και της μόλυνσης της ατμόσφαιρας, παρέχοντας στους πολίτες λύσεις κινητικότητας οι οποίες θα περιορίζουν την κυκλοφοριακή συμφόρηση και θα επιτρέπουν μία μεταφορά χωρίς κωλύματα». Οπως σημειώνει ο ίδιος, οι σπουδές του ήταν καθοριστικές για το ξεκίνημά του στον χώρο της μικροκινητικότητας. «Τα χρόνια στο Πανεπιστήμιο ήταν καθοριστικά τόσο στην αναζήτηση ευκαιριών στο πεδίο της μικροκινητικότητας όσο και στα πρώτα μου βήματα στην επιχειρηματικότητα. Κατά τη διάρκεια των μεταπτυχιακών μου σπουδών εξερεύνησα τις δυνατότητες προσαρμογής των ηλεκτρικών ποδηλάτων.
Αυτή η διαδικασία κατέληξε στον σχεδιασμό μιας οικονομικά αποδοτικής συσκευής για τη μετατροπή ενός συμβατικού ποδηλάτου σε ηλεκτρικό. Το πανεπιστήμιο αναγνώρισε αυτή την προσπάθεια και μου χορήγησε μία υποτροφία ύψους περίπου 17.000 ευρώ για να καταστήσω την ιδέα αυτή εμπορικά βιώσιμη. Αυτό το ερευνητικό σχέδιο αποτέλεσε τη βάση της εταιρείας Pushme, την οποία δημιουργήσαμε αργότερα». Οσο για το ενδεχόμενο να επεκταθούν οι συγκεκριμένες επιχειρηματικές δραστηριότητες στην Ελλάδα, αυτό φαίνεται να εξαρτάται σε έναν βαθμό από το πόσο ελκυστικό θα αποδειχθεί το ελληνικό νομοθετικό πλαίσιο.
«Στην TIER έχουμε μία ομάδα η οποία εξετάζει συνεχώς πόλεις ανά την Ευρώπη στις οποίες θα μπορούσε να επεκτείνει τις δραστηριότητές της. Ετσι, ως ο κυρίαρχος ευρωπαϊκός παίκτης στον συγκεκριμένο χώρο, διερευνούμε το ενδεχόμενο αυτό σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες οι οποίες παρέχουν το απαραίτητο νομικό πλαίσιο. Πιστεύουμε ότι τα e-scooters θα πρέπει να είναι προσβάσιμα για όλους και ευελπιστούμε να χρησιμοποιηθούν στο μέλλον από όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους σε όλον τον κόσμο» καταλήγει ο επιχειρηματίας.