Τα τελευταία χρόνια στην Αθήνα αλλά και σε πολλές περιοχές της Ελλάδας γίνεται πολύς λόγος για την κρίση στην αγορά κατοικιών, την εκτόξευση των ενοικίων και την «έξωση» των κατοίκων από πολλές συνοικίες, λόγω κυρίως της επικράτησης της βραχυχρόνιας μίσθωσης.
Κάτοικοι που ήξεραν τη γειτονιά τους πολλά χρόνια ή και μια ζωή βρέθηκαν να τη μοιράζονται όχι με τους γείτονές τους αλλά με τουρίστες, που διαρκώς εναλλάσσονταν. Η τουριστική κίνηση έφερε άνοδο των ενοικίων, η άνοδος των ενοικίων έφερε την αναγκαστική με τον έναν ή τον άλλο τρόπο αποχώρηση των «παλιών». Και οι συνοικίες μεταμορφώθηκαν από τόποι κατοικίας σε σταθμούς τράνζιτ.
Αντίστοιχα προβλήματα, με άλλα αίτια αλλά παρόμοια πορεία, αντιμετωπίζει και μία περιοχή των ΗΠΑ, που έχει την ατυχία ή την τύχη να βρίσκεται ακριβώς δίπλα στο μέρος όπου καταγράφονται οι κοσμογονικές τεχνολογικές εξελίξεις των τελευταίων ετών, τη Silicon Valley.
Ο καθηγητής Ιστορίας Leon Sultan μεγάλωσε στο Σαν Φρανσίσκο, σε μία εποχή που οι οικογένειες της εργατικής τάξης το θεωρούσαν σπίτι. Εκείνο το Σαν Φρανσίσκο έχει, σε μεγάλο βαθμό, πλέον εξαφανιστεί.
Η πόλη είναι σήμερα το επίκεντρο της ακμάζουσας τεχνολογικής βιομηχανίας της Αμερικής, όπου οι δαπάνες στέγασης συγκαταλέγονται μεταξύ των υψηλότερων στις ΗΠΑ. Η ιδιοκτησία σπιτιών βαίνει μειούμενη ενώ η έλλειψη στέγης διογκώνεται.
Ο Sultan ζει σήμερα σε ένα διαμέρισμα με μία κρεβατοκάμαρα, μαζί με τη γυναίκα του, που είναι επίσης εκπαιδευτικός, και ντον 4χρονο γιο τους. Λίγο καιρό μετά το ρεπορτάζ του BBC επρόκειτο να μετακομίσουν σε μεγαλύτερο σπίτι, όπου το ενοίκιό τους θα είναι σχεδόν διπλάσιο.
«Όταν γεννήθηκα εδώ, το 1978, μία οικογένεια που δούλευαν και οι δύο γονείς μπορούσε να αγοράσει ένα σπίτι» αφηγείται. «Σήμερα, ο μόνος τρόπος να αγοράσεις σπίτι, αν είσαι κανονικός άνθρωπος… είναι να έχεις κάποιου είδους αβαντάζ. Νιώθω τυχερός που δεν έχω ακόμα αναγκαστεί να φύγω».
Οι αλλαγές και η «μη βιώσιμη πορεία»
Ο Sultan, όπως και πολλοί άλλοι, αποδίδουν τις αλλαγές αυτές στην τεχνολογική ακμή της Bay Area, η οποία έχει δημιουργήσει τεράστιες οικονομικές ανισότητες. Η κλιμακούμενη ένταση έχει διαφανεί στις αντιπαραθέσεις αναφορικά με τη φορολογία στις εταιρείες τεχνολογικής αιχμής. Έχει εκφραστεί όμως και πιο απτά, με μπλόκα διαμαρτυρίας στα λεωφορεία που μεταφέρουν τους εργαζόμενους προς και από τη Silicon Valley, όπου πολλοί τεχνολογικοί κολοσσοί έχουν τα γραφεία τους.
Για πολλά χρόνια, οι εταιρείες αυτές απέρριπταν ή αγνοούσαν τις διαμαρτυρίες για το θέμα αυτό. Όμως τώρα, όπως σημειώνει το BBC, υπάρχουν σημάδια αλλαγής.
Τον Ιούνιο, η Google και το Facebook ανακοίνωσαν πως επενδύουν από ένα δισεκατομμύριο δολάρια η καθεμία στη στέγαση, ενώ η Apple ανέβασε το ποσό αυτό στα 2,5 δισεκατομμύρια. «Ξέρουμε πως η πορεία στην οποία βρισκόμαστε είναι μη βιώσιμη» είχε πει χαρακτηριστικά ο Τιμ Κουκ, αποκαλύπτοντας τα σχέδια της εταιρείας.
Είχαν προηγηθεί παρόμοιες κινήσεις, μικρότερου εύρους, από εταιρείες όπως η Cisco και η Microsoft, η οποία είχε ανακοινώσει επένδυση 500 εκατ. δολαρίων στη στέγαση στην Ουάσιγκτον.
Σύμφωνα με τον Τζέφρι Μπιουκάναν από την οργάνωση Silicon Valley Rising, οι δεσμεύσεις αυτές αντανακλούν ένα είδος παραδοχής από την πλευρά της τεχνολογικής βιομηχανίας ότι πράγματι παίζει ρόλο στην κρίση της στέγασης.
«Ελπίζω να πρόκειται για αλλαγή στη νοοτροπία του κλάδου, η παλιά δεν λειτουργεί πια» σχολιάζει.
Η εκτόξευση των τιμών
Καθώς η τεχνολογική βιομηχανία ανθίζει, οι τιμές των σπιτιών και τα ενοίκια στη Bay Area έχουν σχεδόν διπλασιαστεί την τελευταία δεκαετία, σκαρφαλώνοντας σε κάποιες περιπτώσεις ακόμα και στις πρώτες θέσεις σε ολόκληρες τις ΗΠΑ.
Τον περασμένο μήνα, σύμφωνα με τον Σύλλογο Μεσιτών του Σαν Φρανσίσκο, η μέση τιμή για αγορά σπιτιού στο Σαν Φρανσίσκο έφτασε τα 1,4 εκατομμύρια δολάρια και το μέσο ενοίκιο που ζητούνταν ξεπερνούσε τα 3.200 δολάρια τον μήνα.
Στην περιοχή αυξήθηκαν και οι μισθοί, αλλά όχι με τον ίδιο ρυθμό που αυξήθηκαν οι δαπάνες στέγασης.
Σύμφωνα με το ρεπορτάζ του βρετανικού δικτύου, μία οικογένεια χρειάζεται να έχει εισόδημα 126.800 δολαρίων τον χρόνο για να μπορεί να νοικιάσει ένα τυπικό σπίτι με δύο υπνοδωμάτιο, χωρίς να χρειάζεται να ξοδέψει πάνω από 30% του εισοδήματός της- ποσοστό που θεωρείται θεμιτό όριο για την κάλυψη της συγκεκριμένης ανάγκης. Όμως το 2017, 4 στους 10 ενοικιαστές στην Bay Area ήταν αναγκασμένοι να ξοδεύουν περισσότερο.
Για τον Sultan, η απόκτηση σπιτιού δεν τίθεται καν. Όμως η οικογένειά του θεωρείται και τυχερή: Στον δρόμο που μένει υπάρχει και μία γυναίκα που ζει στο αυτοκίνητό της. «Δεν λυπάμαι τον εαυτό μου» λέει. «Υπάρχουν πολλοί στην πόλη μας που δυσκολεύονται ακόμα περισσότερο από μένα». Σύμφωνα με ρεπορτάζ του ΑΡ, υπήρχαν ήδη από το 2017 άνθρωποι που έμεναν σε τροχόσπιτα ή κοιμούνταν όπου έβρισκαν. Το πρωί πήγαιναν κανονικά στη δουλειά τους και πλήρωναν συνδρομή σε γυμναστήριο προκειμένου να έχουν κάπου να κάνουν μπάνιο. Και την επόμενη μέρα, πάλι από την αρχή.
Τα υψηλά κόστη αναγκάζουν τις εταιρείες να πληρώνουν μεγαλύτερα ποσά και να εργάζονται πιο σκληρά για να βρουν προσωπικό, κι αυτός είναι ένας λόγος που έχουν δείξει ενδιαφέρον.
Η Apple δίνει στην πολιτεία ένα δισ. για τη χρηματοδότηση προσβάσιμων οικονομικά προγραμμάτων στέγασης και προσφέρει ένα δισ. στο ταμείο αγοράς πρώτης κατοικίας της Καλιφόρνια.
Η Google και η Facebook σχεδιάζουν επίσης να επενδύσουν εκατοντάδες εκατομμύρια στο θέμα της στέγασης. Μεταξύ των δεσμεύσεων είναι η διάθεση γης, που ανήκει στους τεχνολογικούς κολοσσούς, για την ανέγερση κατοικιών. Στην περίπτωση της Google, αυτό φτάνει σε αξία τα 750 εκατ. δολάρια.
Τέτοιες υποσχέσεις είναι άνευ προηγουμένου, ωστόσο το γεγονός ότι δεν διατυπώνονται λεπτομερώς δυσχεραίνει την αξιολόγησή τους, όπως λέει η Κάρολ Γκαλάντε, διευθύντρια του Terner Center for Housing Innovation του Πανεπιστημίου Μπέρκλεϊ. «Είναι προς το συμφέρον τους αλλά προφανώς είναι και προς το συμφέρον της κοινότητας».
Σταγόνα στον ωκεανό
Η Facebook και η Google έχουν ανακοινώσει σχέδια δημιουργίας περίπου 20.000 κατοικιών, από τις οποίες κάποιες θα προσφερθούν κάτω από τις τιμές της αγοράς. Η Apple δεν έχει δώσει λεπτομέρειες αλλά εκτιμά πως θα αναγερθούν περίπου 3.600 κατοικίες σε δική της γη.
Ωστόσο ο γερουσιαστής της Καλιφόρνια Scott Wiener, στη δικαιοδοσία του οποίου βρίσκεται και το Σαν Φρανσίσκο, λέει πως τα σχέδια αυτά είναι σταγόνα στον ωκεανό σε σχέση με τα ποσά και τις αλλαγές πολιτικής που χρειάζονται.
«Είμαι ικανοποιημένος γι’ αυτό που κάνουν Apple, Facebook και Google, αλλά νομίζω πως πρέπει να είμαστε εντελώς ειλικρινείς, δεν πρόκειται να λύσει το πρόβλημα» τονίζει.
Μεταξύ 2012 και 2017, το Σαν Φρανσίσκο απέκτησε επιπλέον κάτι λιγότερο από 21.000 κατοικίες, ενώ ο πληθυσμός του αυξήθηκε κατά 58.000 και οι θέσεις εργασίας κατά 130.000.
Ο γερουσιαστής Wiener επιρρίπτει την ευθύνη για το χάσμα ανάμεσα στην προσφορά και τη ζήτηση κατοικιών στις πολιτικές που στέκονται εμπόδιο στην ανάπτυξη, όπως οι κανονισμοί που περιορίζουν το ύψος των κτιρίων. «Το πρόβλημα δεν είναι ότι έχουν αύξηση των θέσεων εργασίας, το πρόβλημα είναι πως δεν την είχαμε σχεδιάσει» εξηγεί.
Απαισιοδοξία
Για τον Πίτερ Κοέν, από την οργάνωση Council of Community Housing Organisations, είναι απλοϊκό να στηριχτεί η επίλυση της κρίσης στην αύξηση της προσφοράς.
Οι νεοαναγειρόμενες κατοικίες είναι συχνά σχεδιασμένες για την «ελίτ» των τεχνολογικών κολοσσών, παρότι πολλές από τις νέες θέσεις που προκύπτουν είναι χαμηλών αμοιβών, όπως μαγείρων ή οδηγών, όπως λέει.
Κατά τον ίδιο, οι ανακοινώσεις της τεχνολογικής βιομηχανίας είναι εν μέρει σαν μια προσπάθεια να προκαταβάλλουν επερχόμενες αλλαγές, όπως την αύξηση της φορολογίας.
«Πρέπει να έχουμε σταθερές και σημαντικές πηγές χρηματοδότησης» τονίζει. «Αλλιώς κάνουμε μια τρύπα στο νερό».
Ο δάσκαλος Sultan χαιρετίζει τα σχέδια δημιουργίας νέων κατοικιών- ειδικά αν πρόκειται να είναι κοντά στις εγκαταστάσεις των εταιρειών. Ακόμα περισσότερο τον ενθουσιάζει η ιδέα επέκτασης σε άλλες πολιτείες, όπως τα σχέδια της Apple για νέα μονάδα στο Τέξας.
«Το μεγάλο θέμα είναι για μένα το γιατί ο κλάδος αυτός πρέπει να έχει έδρα το Σαν Φρανσίσκο» λέει. «Γιατί δεν μπορούν οι εταιρείες να είναι διάσπαρτες σε όλη τη χώρα;»
Ωστόσο, όπως σημειώνει το BBC, οι τάσεις που καταγράφονται στο Σαν Φρανσίσκο – αύξηση τιμών κατοικιών, επιβράδυνση οικοδόμησης νέων, περιορισμός ιδιοκτησίας σπιτιών, ειδικά μεταξύ των νεαρών οικογενειών- παρατηρούνται και σε άλλες περιοχές των ΗΠΑ. Ειδικά, μάλιστα, σε μέρη όπου επεκτείνονται οι τεχνολογικές εταιρείες.
Και καθώς άνθρωποι και εταιρείες αποχωρούν από τη Bay Area, προστίθενται στις υπάρχουσες δυσκολίες στέγασης στα προάστια και σε άλλες πόλεις, ωθώντας τους ασθενέστερους οικονομικά ακόμα πιο μακριά από τις δουλειές, που τόσο έχουν ανάγκη. «Είναι σαν το παιχνίδι με τις μουσικές καρέκλες» περιγράφει την κατάσταση η Galante.