Ο κόσμος πλήττεται από την τεχνολογική αναστάτωση, καθώς οι καινοτομίες όπως οι μεγάλες αναλύσεις δεδομένων, η τεχνητή νοημοσύνη, η ρομποτική, το Διαδίκτυο των πραγμάτων, το blockchain, η τρισδιάστατη εκτύπωση και η εικονική πραγματικότητα αλλάζουν τον τρόπο λειτουργίας των κοινωνιών και των οικονομιών.
Μεμονωμένα, κάθε μία από αυτές τις τεχνολογίες έχει τη δυνατότητα να μετασχηματίσει τα καθιερωμένα προϊόντα, υπηρεσίες και συναφή δίκτυα υποστήριξης. Από κοινού, θα αναβαθμίσουν τα παλιά επιχειρηματικά μοντέλα και τα θεσμικά όργανα, δηλώνοντας μια νέα εποχή οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής ιστορίας. Πώς θα απαντήσουμε;
Οι σημαντικοί οικονομικοί μετασχηματισμοί προκαλούν συνήθως μεγάλες αλλαγές. Κατά τη διάρκεια της πρώτης Βιομηχανικής Επανάστασης, τον 18ο και τον 19ο αιώνα, νέες διαδικασίες κατασκευής τελικά οδήγησαν σε τεράστιες βελτιώσεις στην ανθρώπινη ευημερία. Καθώς η παραγωγικότητα αυξήθηκε, οι μισθοί και το βιοτικό επίπεδο αυξήθηκαν. Ωστόσο, στις αρχές της διαδικασίας, η μηχανοποίηση προκάλεσε αρνητικές συνέπειες, όπως η ανεργία, η παιδική εργασία και η υποβάθμιση του περιβάλλοντος.
Ο κοινωνικός και πολιτικός αντίκτυπος της ψηφιακής επανάστασης θα μπορούσε να είναι ακόμη πιο δραματικός. Πόλεμοι και επαναστάσεις μπορεί να ξεσπάσουν και αξίες όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι πολιτικές ελευθερίες θα μπορούσαν να υπονομευθούν. Όπως διαπιστώθηκε σε ένα πρόσφατο άρθρο της Scientific American, όσο περισσότερο οι υπολογιστές γνωρίζουν για εμάς, «τόσο λιγότερο πιθανό είναι οι επιλογές μας να είναι ελεύθερες και να μην προκαθορίζονται από άλλους» – όσο είναι αδύνατος ο αυτό-καθορισμός των πληροφοριών.
Ευτυχώς, η απώλεια της ατομικής αυτονομίας δεν είναι αναπόφευκτη. Είναι δυνατόν να δημιουργηθεί ένα πιο υπεύθυνο ψηφιακό μέλλον. Πρέπει όμως να το ξεκινήσουμε αμέσως. Η επιτυχία απαιτεί τη δημόσια συζήτηση, τον ψηφιακό διαφωτισμό και τη χειραφέτηση και την ευρύτερη συνειδητοποίηση των κινδύνων της τεχνολογίας. Με άλλα λόγια, η μετάβαση που αντιμετωπίζουμε είναι μεγαλύτερη από ό, τι μπορεί να διαχειριστεί μόνη η οποιαδήποτε χώρα ή οργάνωση. Όλοι μας διακυβεύουμε κάτι: το μέλλον μας.
Υπάρχουν προφανείς κίνδυνοι να αφήσουμε την τεχνολογική πρόοδο να οδηγήσει μόνη της αυτή την αλλαγή. Το 2008, ο συντάκτης του Wired Κρις Άντερσον πρότεινε ότι τα μεγάλα δεδομένα θα αποκαλύπτουν τελικά όλη την αλήθεια, χωρίς να απαιτείται η επιστήμη ή η θεωρία. Σαφώς, αυτό δεν συνέβη. Με περισσότερα δεδομένα στη διάθεσή τους, οι επιστήμονες βρίσκουν περισσότερα πρότυπα για μελέτη. Χρειάζεται η επιστήμη να κρίνει ποιες είναι οι σωστές και ποιες είναι παραπλανητικές. Η προσδοκία ότι το AI θα ξεπεράσει τις ανθρώπινες αδυναμίες όπως η προκατάληψη έχει επίσης μειωθεί. Σήμερα, πολλά συστήματα ΑΙ διακρίνουν τους ανθρώπους και μπορούν ακόμη και να χειραγωγούνται.
Άλλες προβλέψεις της νέας «ψηφιακής κοινωνίας» ήταν εξίσου αβάσιμες. Οι αποκαλούμενες έξυπνες πόλεις – στις οποίες η αστική ζωή είναι αυτοματοποιημένη – μέχρι στιγμής απέτυχαν να ανταποκριθούν στις προσδοκίες. Αυτό συμβαίνει επειδή οι πόλεις δεν είναι απλά γιγάντιες αλυσίδες εφοδιασμού. Είναι επίσης χώροι πειραματισμού, δημιουργικότητας, καινοτομίας, εκμάθησης και αλληλεπίδρασης.
Τέλος, ενώ η «οικονομία πλατφόρμας» και η εξάρτησή της από το Διαδίκτυο, τον υπολογισμό και τα δεδομένα, δημιούργησε μερικές από τις πιο πολύτιμες εταιρείες στον κόσμο, έχει επίσης μετατρέψει πολλούς πολίτες σε παθητικούς καταναλωτές. Η ειρωνεία της υπερσύνδεσης είναι ότι οι άνθρωποι είναι λιγότερο διακριτικοί όχι μόνο για τα προϊόντα που αγοράζουν αλλά και για τις πληροφορίες που καταναλώνουν. Είναι, τελικά, αυτή η «οικονομία προσοχής» που δημιούργησε τις «ψευδείς ειδήσεις».
Με απλά λόγια, η ψηφιακή μας ουτοπία δε θα έρθει χωρίς βοήθεια. Χρειαζόμαστε μια πιο ηθική προσέγγιση στην ανάπτυξη τεχνολογίας, η οποία ενσωματώνει συνταγματικά, πολιτιστικά και ηθικά πρότυπα και αξίες σε τεχνητά και αυτόνομα συστήματα. Απαιτείται σχεδιαστική προσέγγιση «δεοντολογικά ευθυγραμμισμένη» και «ευαίσθητη στην αξία» σε κάθε πτυχή της τεχνολογικής ανάπτυξης – από τις έξυπνες συσκευές έως το λογισμικό που υποστηρίζει τις κυβερνήσεις και τις αγορές μας.
Για παράδειγμα, προκειμένου να διατηρηθεί η δημοκρατία ένα βιώσιμο πολιτικό πρότυπο, τα συστήματα πληροφοριών που χρησιμοποιούν οι δημοκρατικές κυβερνήσεις πρέπει να σχεδιάζονται για να υποστηρίξουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, την αξιοπρέπεια, την αυτοδιάθεση, τον πλουραλισμό, τον καταμερισμό ευθύνης, τη διαφάνεια, τη δικαιοσύνη και τη δικαιοσύνη.
Για να επιτύχει αυτό το δημοκρατικό ψηφιακό μέλλον, ο κόσμος πρέπει να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο σκέφτεται για την τεχνολογία. Πρέπει να οικοδομήσουμε ανοικτά, συμμετοχικά οικοσυστήματα πληροφόρησης που θα εξουσιοδοτούν οποιονδήποτε στην παγκόσμια οικονομία να συνεισφέρει ιδέες, ταλέντο και πόρους. Σε έναν δικτυωμένο κόσμο, όπου τα πάντα που κάνουμε επηρεάζουν τους άλλους, πρέπει να μάθουμε να σκεφτόμαστε πέρα από τον εαυτό μας και να επιδιώκουμε τη συνεργασία, τη συνδημιουργία, τη συν-εξέλιξη και τη συλλογική νοημοσύνη.
Εάν προχωρήσουμε αναλόγως, η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση μπορεί να είναι πιο περιεκτική από την πρώτη. Αυτό είναι το μέλλον για το οποίο δουλεύουμε. Για παράδειγμα, στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο του Ντέλφτ στην Ολλανδία σχεδιάζουμε κοινωνικά υπεύθυνα δίκτυα επικοινωνίας και συστήματα αστικής διακυβέρνησης, ενώ η πρωτοβουλία FuturICT, ένα διεθνές δίκτυο ερευνητών, εφαρμόζει μια πολυεπιστημονική προσέγγιση στην τεχνολογική ανάπτυξη. Ο στόχος και των δύο ερευνητικών προσπαθειών είναι να διευκολυνθεί ένα πιο δίκαιο ψηφιακό μέλλον.
Έχουμε τη δυνατότητα να σχεδιάζουμε τεχνολογία που μας εξυπηρετεί, αντί να μας υποδουλώνει. Αλλά η οικοδόμηση του μέλλοντος απαιτεί ένα νέο ψηφιακό zeitgeist, όπου οι κοινωνικές, πολιτιστικές, περιβαλλοντικές και ηθικές αξίες γίνονται μέρος της διαδικασίας σχεδιασμού. Οι καινοτομίες και οι επαναστάσεις είναι συχνά ανατρεπτικές και ταραχώδεις, αλλά και στην ψηφιακή εποχή, μπορούν επίσης να είναι υπεύθυνες.